PVO regiona: Rumunija i Bugarska prednjače sa sistemima velikog, a Srbija i Mađarska malog dometa

Foto: Ministarstvo odbrane Srbije

Foto: Ilustracija

Protivvazduhoplovna odbrana godinama se smatra slabom tačkom armija regiona jer su u upotrebi uglavnom zastareli sistemi iz ere Sovjetskog saveza koji zbog tehničkih karakteristika, brojnosti i nivoa ispravnosti ne mogu da obezbede efikasan odgovor na napad iz vazduha.

Najozbiljniji iskorak napravila je Rumunija kupovinom sistema velikog dometa Patriot. Mađarska i Srbija su nabavkom Mistrala, odnosno Mistrala i Pancira značajno modernizovale svoje PVO kratkog dometa. Iako je reč o manjim količinama to je i dalje mnogo više od kapaciteta protivvazduhoplovne odbrane gotovo svih bivših jugoslovenskih republika

Prema izveštaju Militari balansa za 2020. godinu najveću PVO u regionu ima Rumunija. Ona je svoje snage grupisala u Prvu PVO brigadu sa sedištem u Bukureštu.

Foto: Tanjug/D. BANDA

Ta jedinica ima divizione opremljene sistemima srednjeg dometa: sovjetski S-75 Volhov, S-125 Neva i američki MIM-23 Hawk. Prva brigada koristi i sovjetski sistem kratkog dometa Osa. Svi oni razvijeni su u eri hladnog rata. Veliki iskorak u modernizaciji Bukurešt je napravio potpisivanjem ugovora o kupovini sedam baterija raketnog sistema Patriot za 3,9 milijardi dolara, čija se isporuka očekuje ove godine.

Rumunske kopnene snage imaju PVO snage tri puka koje raspolažu sovjetskim raketnim sistemima Kub srednjeg dometa, sistemom Osa i sa CA-95, što je rumunska verzija vremešnog sistema Strela-1 koji je montiran na oklopnim vozilima 4x4.

Ko ima veći domet Iako se PVO u regionu kreće u rasponu od muzejskih primeraka (sovjetski sistem Volhov) do najsavremenijih sistema kao što su Patriot ili Pancir, u oči upada da nijedna zemlja nije u stanju da pokrije čak ni veći deo svoje teritorije. Samo Rumunija i Bugarska mogu da dejstvuju po protivničkoj avijaciji na svim visinama. S-300P i Patriot jedini mogu da pokriju velike daljine i praktično sve visine, dok ostali sistemi mogu da obezbede odbranu isključivo tačkastih ciljeva ili koncentracija vojnih jedinica. Srbija već 27 godina nema PVO sistem za velike visine i daljine a sa pet diviziona pokriva samo četiri najveća grada, u kojima živi tek nešto više od trećine ukupnog stanovništva. Mađarska takođe pokriva samo nekoliko većih gradova i važnije vojne aerodrome dok ostale zemlje i nemaju teritorijalnu PVO. Osim pitanja dometa i zastarelosti, većina zemalja ima probleme i sa održavanjem tih sistema jer se radi o naoružanju koje je u upotrebi više decenija, a u određenim slučajevima i više od pola veka, kao što je to slučaj sa sistemima Volhov ili Strela 2M.

Rumuni imaju i određenu količinu lakih prenosnih raketnih sistem CA-94M (ekvivalent Strele 2M) kao i vučnu i samohodnu PVO artiljeriju kao što je nemački Gepard kalibra 35 milimetara, i paletu drugih "cevi" u rasponu kalibara od 14,5 do 57 mm.

Za drugo mesto na rang list PVO u regionu konkuriše Bugarska koja jedina raspolaže sredstvom velikog dometa S-300.

Reč je o najstarijoj verziji S-300 sa sufiksom P, ali ostaje činjenica da Bugari jedini imaju prestižni PVO sistem u aktivnoj upotrebi, koji služi za odbranu glavnog grada Sofije. Osim toga, u ukupno pet diviziona, Bugarska koristi i S-200, zatim Nevu i Kub.

Foto: Ministarstvo odbrane Srbije

U upotrebi u kopnenoj vojsci su i laki prenosni raketni sistemi Strela 2M, Strela 3, Igla-1 i Igla, Osa i oko 400 komada vučne artiljerije S-60 (57 mm) i ZU-23-2 (23 mm).

PVO Vojske Srbije skoncentrisan je u 250. raketnu brigadu koja ima pet diviziona i jednu bateriju. Dva diviziona za odbranu Beogradu opremljeni su sistemima srednjeg dometa Neva, dok se u Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu nalaze po jedan divizion sa samohodnim raketnim sistemom srednjeg dometa Kub-M.

Nedavno je u upotrebu primljena i jedna baterija ruskog samohodnog artiljerijsko-raketnog sistema Pancir S-1E. Jedinica je nazvana Treći raketni divizion, u znak sećanja na jedinicu koja je 1999. godine oborila F-117 i F-16C, ali u ovom trenutku nema naznaka da će se ići na dodatnu nabavku Pancira do nivoa diviziona.

Od Franucuske je kupljeno 18 savremenih raketnih sistema Mistral 3+ sa ukupno 50 raketa.

Srbija u trupnoj PVO i jedinicama za obranu aerodroma u Batajnici i Kraljevu raspolaže i većim brojem Strela 2M i Igla 1 (lokalni naziv Šilo), jednom baterijom Strela 10 i najmanje šest baterija Strela 1, koje su u rezervi.

Od vučne artiljerije u upotrebi je šest baterija protivavionskih topova L/70 Bofors, kalibra 40 mm. U rezervu su prebačeni topovi kalibra 20 mm na BOV-3, dok su iz rezerve vraćeni protivavionski topovi M53/59 Praga, ovaj put kao vatrena podrška u mehanizovanim bataljonima.

Mađarska je poslednja zemlja regiona koja ima integrisani sistem PVO. Mađari, u zavisnosti od izvora, imaju od tri do pet diviziona raketnih sistema Kub. U okviru modernizacije PVO 1997. kupljeno je 45 sistema Mistral 2 na platformi Atlas (vozila Mercedes 4x4). Budimpešta ih je modernizovala sa novim nišanskim uređajima Matis i nabavila Mistrale 3.

Korisnici francuskog PVO sistema Mistral u regionu su Mađarska i Srbija (foto: honvedelem.hu)

Bosna i Hercegovina osim Srbije jedina je bivša jugoslovenska republika koja ima u upotrebi raketni sistem srednjeg dometa. Reč je o sistemu Kub-M, koji je nasleđen od Vojske Republike Srpske i čija se jedna jedinica nalazi u Rajlovcu kod Sarajeva.

Ko vodi u modernizaciji Rumunija će napraviti najveći iskorak planiranim prijemom Patriota dok je nedavno i Bugarska najavila da će u periodu od 2025. do 2032. godine nabaviti određen broj sistema PVO srednjeg i velikog dometa, a do tada će modernizovati S-300P. Mađarskoj je odobrena kupovina američkih raketa za norveško-američki PVO sistem srednjeg dometa NASAMS 2. Preciznih podataka kada bi taj sistem mogao da se nađe u operativnoj upotrebi te zemlje još uvek nema. Srbija je nabavkom baterije raketnog sistema Pancir S-1E i isporukom 50 raketa Mistral 3+ u velikoj meri poboljšala svoje PVO kapacitete na malim visinama i daljinama. Pancir ima proklamovani domet od 18, odnosno 15 kilometara po kosoj daljini i visini, dok Mistral 3+ navodno pogađa na više od sedam kilometara, što je oko 50 odsto više od dometa Igle 1 i Igle. Oba sistema imaju i mnogo veće šanse da ostvare pogodak jer su manje otporni na ometanje od starijih modela. Zbog finansijske krize izvesno je da će makar za narednih nekoliko godina to biti jedina baterija Pancira u Srbiji. Mistrali treba da posluže za izradu domaćeg hibridnog PVO sistema PASARS 16 čije uvođenje na nivou jedne baterije se očekuje ove godine. Reč je o sredstvu neravnomernog razvoja zbog čega taj sistem ne može biti okosnica savremene PVO.

U izveštaju Militari balansa ta zemlja ima i određen broj Strela 2M i Igla 1, kao vučne artiljerije L/70 Bofors.

Određeni iskorak krajem prošlog veka pokušala je da napravi Slovenija, koja je iz Nemačke nabavila jednu jedinicu raketnog sistema Roland II. Reč je o samohodnom raketnom sistemu nemačko-francuske proizvodnje za dejstvo po ciljevima na malim visinama i daljinama.

Iako je sistem predstavljao dobrodošlo pojačanje za slovenačku vojsku, visoki troškovi održavanja naterali su Vladu Slovenije da taj sistem povuče iz upotrebe manje od deset godina od početka eksploatacije. Zato sada Slovenija ima samo lake prenosive raketne sisteme Igla-S.

Hrvatska nema raketne sisteme srednjeg i velikog dometa a njeni PVO efektivi su verovatno najslabija tačka celokupnih oružanih snaga. U vreme građanskog rata pokušana je nabavka jednog diviziona S-300. Hrvatska nikada nije imala ozbiljnije PVO kapacitete, iako je u međuvremenu ta zemlja kupovala i ozbiljnije i skuplje borbene sisteme za druge rodove vojske.

Hrvatska PVO se svodi na jednu bateriju sistema Strela 10 i veći broj Strela 2M i Igla 1. Sistemi kao što su Strela 1, BOV-3 i Bofors nalaze se u rezervi. Nema nagoveštaja da bi Hrvatska u dogledno vreme mogla da se odluči za kupovinu nekog ozbiljnijeg sredstva PVO.

Severna Makedonija ima vrlo sličnu konfiguraciju PVO sa sistemima Strela 2M, Strela 10 i Igla, dok je Crna Gora svoje PVO kapacitete svela na dve jedinice ranga voda sa lakim prenosovim raketnim sistemima, dok je Boforse prevela u rezervu.

Albanija, prema izveštaju Militari balansa, nije prijavila PVO sredstva.

Ostale zemlje ne iskazuju ambiciju da izgrade PVO sisteme za zaštitu teritorije.