OD VEČITIH RIVALA, DO VEČITOG DERBIJA: Srpska fudbalska svetkovina traje više od jednog veka!

Foto: Starsport

OD VEČITIH RIVALA, DO VEČITOG DERBIJA: Srpska fudbalska svetkovina traje više od jednog veka!

Izraz „derbi“ potekao je iz domovine savremenog fudbala – Engleske i označava meč između najboljih protivnika u borbi za što bolji plasman. Inspirisan je čuvenom trkom najplemenitijih trkačkih grla u Epsomu. To je obično trka sa podjednakim izgledima, skup najboljih konja i njen ishod je neizvestan. U fudbalskom žargonu derbijem je u početku označavana utakmica u kojoj se odlučuje o prevlasti u jednom takmičenju. Pobednik u derbiju, obično je prvak lige, odnosno određenog takmičenja. Ovo značenje docnije je prošireno na sve mečeve između protivnika podjednake vrednosti, ili na susrete između timova koji su postigli najviše uspeha u takmičenju. Derbijem se nazivaju i utakmice rivala, bilo lokalnih, ili u bilo kom takmičenju, ako njihovi međusobni susreti nešto rešavaju.

Svaki derbi meč ima svoje specifično obeležje. Ako je tradicionalan – susret dva lokalna tima sa najvećim brojem pristalica – onda je tu prvenstveno reč o prestižu. Stadion se puni iako se jedan od rivala nalazi na vrhu, a drugi na začelju tabele. Plasman timova na tabeli svakako utiče na atmosferu, ali je rivalstvo ipak najbitinije. Sa druge strane, derbijem se nazivaju i susreti najboljih ekipa u određenom takmičenju, jer oni donose neizvesnost, majstorije i spektakl u svakom pogledu. U takvim derbijima rezultat je ipak u prvom polanu, dok je rivalstvo ipak sporedno.

Jedan od tradicionalnih derbija, kakvi se retko nalaze i danas u Evropi i svetu, Beograd i Srbija su imali još početkom XX veka. Sve do kraja II svetskog rata večiti rivali BSK i SK Jugoslavija nisu kreirali samo sportski i fudbalski život prestonice, već su uticali i na kompletan život srpske i jugoslovenske kraljevine.

U prvim godinama razvoja fudbala, Beograd nije imao čisto fudbalski klub. Klubovi kao što su „Soko“ i „Srpski mač“ bili su samo sekcije većih sportskih društava. To se promenilo 1911. godine kada je osnova BSK kao prvi isključivo fudbalski klub u Beogradu. Zahvaljujući tome, BSK se razvijao znatno brže od drugih i ubrzo je preuzeo primat u beogradskom fudbalu. „SK Velika Srbija“ je osnovana 1913. godine kao drugi čisto fudbalski klub u prestonici i odmah je pokazala težnju da preuzme vođstvo od BSK-a. Rukovodstvo Velike Srbije sastavilo je tim od najboljih igrača iz Beograda i Kragujevca, dovedeni su internacionalci iz Češke, stadion je završen za manje od dva meseca i klubu je prišao veliki broj uticajnih ličnosti tadašnjeg Beograda. Ipak, na samom začetku ekspanzije, fudbal je nasilno prekinut izbijanjem I svetskog rata. Međutim, da je fudbal već uveliko učvrstio korene u srpskom društvu pokazali su prvi posleratni dani. Oba kluba su obnovila rad, igrališta uništena artiljeriskim dejstvima su obnovljena, a vrlo brzo je beogradska štampa duele ovih timova proglasila „večitim rivalstvom“.

Ipak, kada govorimo o rivalstvu BSK-a i SK Velike Srbije, odnosno posleratne SK Jugoslavije, mora se istaći da koren njihovog rivaliteta potiče od sasvim druge osnove. Najzaslužniji za to je Danilo Stojanović poznatiji kao Čika Dača za koga se može slobodno reći da je utemeljivač fudbala u Srbiji. Početkom HH veka, odnosno 1903. godine učestvovao je o osnivanju prvog srpskog kluba „Šumadija“ u Kragujevcu, a svega osam godina kasnije, nakon raskola u beogradskom Srpskom maču, učestvovao je u konstituisanju BSK-a, čiji je bio i podpredsednik. Samo godinu dana kasnije Čika Dača je isključen iz rukovodstva „beogradskih plavih“ iz dobro poznatih razloga, a avgusta 1913. godine oformio je Veliku Srbiju čiji je bio dugogodišnji golman i rukovodilac.
Rivalstvo dva kluba produbljeno je sportskim uspesima koje su klubovi postizali. Tokom čitavog međuratnog perioda smenjivali su se na mestu najboljeg beogradskog kluba i stalno bili u borbi za vrh tabele, bilo međusobno, bilo sa klubovima iz Zagreba i Splita. Uspesi su privukli gotovo podjednak broj navijača na obe strane i slobodno se može reći da predratni večiti derbi nije bio ništa manji događaj za Beograd od onog posleratnog.

Foto: Printscreen/Wikipedia

 

Rivalstvu su doprineli i komšijski odnosi dva kluba. Sve do 1925. godine oba kluba su imala svoja igrališta na „Trkalištu“ i bili su razdvojeni samo uskim kolskim prolazom. I kada su, zbog izgradnje kompleksa zgrada tehničkih fakulteta, Univerzitetske biblioteke i Arhiva Srbije, morali da se sele, ostali su blizu jedan drugom, ovoga puta na Topčiderskom brdu. SK Jugoslavija je 1927. godine izgradila stadion na današnjoj lokaciji stadiona FK Crvena zvezda, dok je BSK svoje utočište našao 1929. godinena stadionu koji danas pripada FK Partizan.

Foto: OFK Beograd

 

Prvi derbi večitih rivala odigran je 8. septembra 1913. godine na novoizgrađenom igralištu Velike Srbije, pred oko 1.000 gledalaca. „Beogradski plavi“ su slavili rezultatom 2:0, a strelci su bili Mileta Nedić i Andrija Kojić. Prvu pobedu „crveni“ su ostvarili u četvrtom po redu odmeravanja snaga tokom 1920. godine, 21. novembra na svom terenu, a dvostruki strelac bio je Radenko Mitrović. Poslednji zabeleženi derbi odigran je 15. avgusta 1943. godine na stadionu BSK-a pred 7.000 gledalaca. I u njemu je slavio domaćin rezultatom 5:2. Poseta na stadionima je tokom rata bila fantastična, pa je tako ostalo zabeleženo da je derbi 9. avgusta 1942. godine na stadionu BSK-a (BSK-SK 1913  2:1) pratilo preko 16.000 gledalaca.

U prvom meču, prijateljskoj utakmici, neposredno nakon formiranja SK Velika Srbija, viđena je ravnopravna igra novog i tada najkvalitetnijeg tima Beograda. Na kraju zaslužena pobeda „beogradskih plavih“ koji su imali iskusniji, uigraniji, pa i kvalitetniji sastav. Favorit je naišao na srčan otpor Velike Srbije.

O prvom duelu večitih rivala u dnevnom listu „Politika“ pisao je i legendarni novinar ove kuće Ljubomir Vukadinović:

- Odmah po početku BSK je silno navalio. Međutim, pred kraj prvog dela
igre inicijativu je preuzela Velika Srbija i jedno vreme gol BSK-a je bio formalno bombardovan. Pa ipak, prvo poluvreme se završilo rezultatom 1:0 za BSK. Gol je postigao Mileta Nedić, glavni strelac BSK-a. NJemu je loptu izvrsno dodao Andrica Kojić, a on je uspeo jakim šutem da je ubaci u mrežu. Početkom drugog poluvremena izgledalo je da će Velika Srbija uspeti da izjednači rezultat jer je bila veoma nadmoćna, tako da se stalno igralo pred golom BSK-a. Međutim, Mahek i Vlada Krstić nisu imali sreće. NJihove bombe stalno su letele pored gola. Nekoliko puta se dogodilo i da je lopta udarila u stativu. BSK je s`vremena na vreme uspevao da se otrgne od prave opsade i jedan od tri prodora doneo mu je drugi gol. Strelac je bio Andra Kojić

Teren je bio dobar, pokriven kratkom travom. Prva utakmica protekla je bez incidenata i bila je veoma zanimljiva tokom celog susreta. Prvi derbi vodio je Jovan Viktorović, aktivni bek Sokola, prvog beogradskog kluba osnovanog 1903. godine. I prema tvrdnjama savremenika sudio je objektivno na obostrano zadovoljstvo. Navijači su posle utakmice klicali fudbalerima, a na rukama su poneli, u to vreme svoje ljubimce, golmana „plavih“ Botu Stankovića i njegovog kolegu iz Velike Srbije, pionira srpskog fudbala Daču Stojanovića, jednog od utemeljivača ovog sporta koji je bio golman, ali neretko igrao i levo krilo. Navijači su dvojicu golmana nosili do kafane „Evropa“ koja se nalazila prekoputa igrališta SK Velike Srbije gde su se igrači presvlačili. Kao retkost za to vreme u izveštaju sa prvog derbija kaže se da su se na golovima pojavile mreže.

Zanimljivost da je utakmica kasnila više od jednog časa jer se čekalo na dolazak ministra prosvete Ljube Jovanovića koji je bio veliki zaljubljenik u fudbal. Tek kada se on pojavio meč je počeo - pisao je Ljubomir Vukadinović u "Politici" uz opasku:

- Za Veliku Srbiju nastupila su i dva stranca. Bili su to Česi Mahek i Petrovicki.

Impresije o prvom susretu izneo je i tada gimnazijalac, a kasnije poznati fudbalski internacionalac, reprezentativac i fudbaler SK Jugoslavija Jovan Ružić:

- Ta prva utakmica na našem igralištu održana je između prvih timova novog kluba i Beogradskog sport kluba 8. septembra 1913. godine. Kao uigraniji, bolji i iskusniji tim pobedio je BSK rezultatom 2:0 posle ravnopravne igre koja je iznenadila i samog pobednika koji je bio uveren u visoku i laku pobedu. Ta ravnopravna igra, u kojoj su se odlučnom igrom isticali i pojedini igrači novog kluba (iako tog dana u manjini), pokazali su da novi klub može sa sigurnošću i vedrinom da gleda u budućnost. Tako je i bilo, jer sa ovom utakmicom započelo je i ono sportsko rivalstvo između BSK-a i SK Velike Srbije, koje će između dva svetska rata, odigrati najveću pozitivnu ulogu u napretku i razvitku, ne samo beogradskog, nego i celokupnog srpskog sporta.

Ukupno su u periodu od 1913. do 1944. godine odigrane 142 utakmiceova dva tima. BSK je ostvario 75 pobede, 25 mečeva je okončano nerešenim rezultatom, a SK Jugoslavije je 42 susreta rešila u svoju korist. Ukupna gol razlika je 312:233 u korist „beogradskih plavih“. Rekordna pobeda ostvarena je 25. novembra 1923. godine kada je SK Jugoslavija slavila u gostima sa 9:1. Najteži poraz „crveni“ su doživeli 7. aprila 1929. godine na svom terenu, a BSK je slavio rezultatom 7:1.

Prestonica je i dalje bila okupirana, ali se sve više osećao „miris“ slobode koja je svakim danom bila sve bliža. Svega, kasnije će se ispostaviti, mesec dana pre definitivnog proterivanja okupatora, fudbaleri SK 1913 i BSK-a odigrali su i poslednji susret u istoriji duela večitih rivala. O ovom, svakako istorijskom duelu malo se zna, ali je zahvaljujući listu „Novo vreme“ koje je izlazilo u Beogradu tokom ratnih godina, ipak sećanje na ovaj duel sačuvano od zaborava.

Foto: Printscreen/Wikipedia

 

Meč je odigran u okviru takmičenja za pehar knjižare „Branislav Nušić“. Bio je to revanš susret, a rezultat prvog duela danas predstavlja podatak do koga je nemoguće doći. U izveštaju sa meče, novinar „Novog vremena“ je napisao:

- Utakmica između BSK-a i SK 1913 kao poslednja igra za pehar knjižare „Branislav Nušić“ privukla je na igralište SK 1913 oko 6.000 gledalaca. BSK je izveo rezervnu ekipu u kojoj je čak bilo i nekoliko igrača iz podmlatka. SK 1913 je izuzev dva, tri igrača bio sasvim kopletan.

Igra nije bila naročito lepa i interesantna. Gotovo kroz celu utakmicu, a naročito u drugom delu, SK 1913 je bio nadmoćan, ali prilično konfuzna navala belo-crvenih nije uspevala da realizuje tu nadmoćnost. Pred golom BSK-a ređale su se situacije. Jedna zrelija od druge, ali gola nikako nije bilo.

Nekoliko minuta pre kraja BSK je izveo jednu od retkih navala koja je završila vrlo lepim golom Marjanovića.

Oba tima su pružila slabu igru, a BSK je utoliko bio bolji što je jedna mlada ekipa uspela da se požrtvovano bori sa prvotimcima SK 1913.

I pored ove pobede, SK 1913 je na temelju bolje goldiferencije uspeo da se plasira na prvo mesto  i da osvoji pehar. Naliv-pero, dar najboljem igraču utakmice, dodeljeno je beku BSK-a Magašu - stajalo je u novinskom izveštaju.
 

Foto: Printscreen/Wikipedia

 

Ovim susretom završava se priča o duelima beogradskih večitih rivala. Usledile su borbe za oslobođenje srpske i jugoslovenske prestonice, a na već ranije oštećenim stadionima plavih i crveno-belih, lopta se nije više zakotrljala, a da su glavni akteri na njima nosili dresove predratnih klubova. Rađalo se neko novo vreme, novo društvo, a tome se ni fudbal nije mogao odupreti.Ipak, pionirski koraci pojedinaca, klubova i organizacija, s obzirom na sve okolnosti u kojima su nastajali, nisu bili ni malo laki. Zato je dužnost svih nas, koji smo na bilo koji način deo nastavka ove priče, koja je započeta na ovim prostorima još krajem XIX veka, da učinimo sve što je u našoj moći da se BSK, SK Velika Srbija, SK Jugoslavija i SK 1913, Čika Dača, Moša Marjanović, Rajko Mitić, Aleksandar Tirnanić, Jovan Ružić, prvi večiti derbi,..., tako olako ne prepuste zaboravu.

Ipak, u ovom momentu ne možemo, a da se ne setimo čoveka zahvaljujući kome smo i danas u prilici da se podsetimo mečeva predratnih beogradskih rivala i čoveka koji je iz svoje branše dao veliki doprinos razvoju beogradskog i srpskog fudbala.

U pitanju je svakako pionir i doaen beogradskog i srpskog sportskog novinarstva Ljubomir Vukadinović.

Ljubomir Vukadinović rođen je u Trsteniku 3. januara 1912. godine. Fudbalsku igru zavoleo je igrajući u mlađim kategorijama večitih rivala BSK i SK Jugoslavija.

Od 1931. godine urednik je sportske rubrike „Politike“ i bio je jedan od prvih profesionalnih sportskih novinara u Jugoslaviji. Kao sportski izveštač obišao je sve kontinente osim Australije. Izveštavao je sa Svetskih prvenstava u fudbalu od 1938. do 1970. godine, tri puta sa Letnjih olimpijskih igara i dva puta sa zimskih.

Od 1938. do 1940. godine sa kolegom novinarom Borivojem Jovanovićem izdavao je „Jugoslovensku sportsku reviju“, „Stručnu biblioteku“ i „Stručnu sportsku biblioteku“. Uredio je veći broj godišnjaka Fudbalskog saveza Jugoslavije. Objavio je veći broj knjiga posvećenih sportu.

Nosilac je „Majske nagrade“ Saveza organizacije za fizičku kulturu Srbije, „Oktobarsku nagradu“ i nagrade Udruženja sportskih novinara Jugoslavije za unapređenje sportskog novinarstva.

Preminuo je u Beogradu 1. marta 1973. godine.

Njegovu ljubav prema fudbalu i sportu uopšte nije mogla da poremeti ni okupacija Beograda. U vihoru Drugog svetskog rata, LJubomir Vukadinović je 1943. godine uspeo da objavi knjigu „Večiti rivali BSK i SK 1913“ čime je ukrao od zaborava kako sećanje na početke fudbalske igre u Beogradu i Srbiji, tako i na duele beogradskih plavih i crvenih.

BONUS VIDEO: